Stara Srpska škola u Mostaru

Prve neformalne srpske škole u BiH bile su vezane za crkve i crkveno učenje, a otvaraju se za vrijeme Osmanskog carstva. One nisu imale jasnu strukturu, ni redovno održavanje nastave, nego su služile u svrhu neformalnog povremenog obrazovanja. U drugoj polovini XVIII i XIX stoljeća ove škole dobijaju svjetovnu ulogu zbog novog trgovačkog staleža koji se povezuje sa centrima izvan BiH. Tada se javlja potreba za drugačijim vidom obrazovanja i osnivaju se prve zvanične srpske osnovne škole u najvećim trgovačkim centrima: Mostaru, Sarajevu i Livnu. Od tada se ustaljuje nastava i organizirani nastavni programi, kao i redovna školska godina. Do 1878. godine nije bilo državnih škola pa su srpske škole bile poveznica sa vanjskim svijetom i jedina mogućnost za opismenjavanje.

Stara ili škola pod Kašćelom, kako je u lokalnoj zajednici poznata, izgrađena je 1858. godine i bila je jedna od najelitnijih škola 19. stoljeća. Ubrzo nakon osnivanja, postala je najorganiziranija srpska škola u Bosni i Hercegovini i u njoj se učilo čitanje, pisanje aritmetika, crkveno pjevanje, osnovi gramatike i osnovna srpska historija. U prvim godinama rada učenici su umjesto sveski imali tzv. propike, koje su sami šili od 3-4 tabaka hartije, a umjesto olovaka pisali su olovom od kuršuma. Pera su bila guščja ili od orla. U prvim godinama rada škola je imala samo tri razreda, a poslije pet. Prvi učitelji su bili vjerski službenici, poluobrazovani, dok su kasnije u Mostar dolazili strani visokoobrazovani profesori koji su držali nastavu.

Škola se od osnivanja nalazi u okviru Sabornog hrama, a tokom Drugog svjetskog rata u potpunosti je uništena. Nakon rata nakratko je služila kao obrazovna institucija, ali i kao sirotište. Nakon toga je pretvorena u stanove. Njena kompletna rekonstrukcija započela je u posljednjih nekoliko godina. Saborni hram obnovljen je i u funkciji je već od ranije, dok je sama škola u obnovi od 2018. godine s namjenom da ponovno služi u obrazovne svrhe.