Jevrejsko groblje u Sarajevu

Da li ste znali da je Jevrejsko groblje u Sarajevu, smješteno u naselju Kovačići, drugo po veličini jevrejsko groblje u Evropi?

O vremenu nastanku ovog groblja nema pouzdanih izvora, pa se 1630. godina uzima kao godina njegovog osnivanja. U prošlosti je groblje bilo dosta veće i prostiralo se niz cijelu padinu Kovačića, do rijeke Miljacke. Veliki i najstariji dio groblja uništen je izgradnjom pruge Sarajevo – Višegrad i prilikom urbanizacije ovog dijela grada, kada je groblje svedeno na današnju površinu.

Iz starijeg perioda njegovog postojanja prisutni su jedinstveni nadgrobni spomenici, koji svojim oblikom zaobljenih sarkofaga, sličnih srednjovjekovnim stećcima i simboličnim motivima na njima, nisu prisutni nigdje drugo na svijetu. Dokaz je to preplitanja raznih kultura i utjecaja. Mlađi nadgrobni spomenici izrađivani su u obliku ravnih ploča.

Od njegovog osnivanja do sredine 20. stoljeća groblje je bilo isključivo sefardsko, kada se na groblje prenose i posmrtni ostaci Aškenaza sa aškenaškog groblja Lav na Koševu. U upotrebi je bilo do 1966. godine. Ovo groblje, sa preko 3 850 nadgrobnih spomenika, svojevrsna je hronika o životu Jevreja u Sarajevu. Na njima se često sreću pojedinosti iz života osoba, poput nadimaka, zanimanja i hobija. Ponekad su izrađivani sa dozom humora, kao što je to slučaj sa spomenikom supruge velikog rabina Avrama, koja je ukopana do njega. Na njenom spomeniku, kombinacijom hebrejskog i španskog jezika, piše: „Ovdje leži gospođa Gracija“, a u nastavku da je ona supruga, ali Avramovo ime nije napisano, nego je na njenom spomeniku nacrtana ruka koja prstom pokazuje na njegov spomenik.

Na ovom groblju nalazi se i nadgrobni spomenik kakav nije pronađen nigdje drugo na svijetu, podignut Zeki-efendiji. Epitaf na njemu napisan je na tri jezika: bosanskom, hebrejskom i turskom jeziku koji je pisan arapskim pismom. Groblje je proglašeno nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine, a toku je i proces njegove nominacije za upis na Listu svjetske baštine UNESCO-a.